AKSÜT, Ali Kemâlî
(ö. 1884-1963)
İdareci, tarih ve millî terbiye konularındaki eserleri ile tanınan yazar.
Yanya’da doğdu. Babası şehrin tanınmış ailelerinden Babanur lakabı ile tanınan İbrâhim Ağa, annesi ise Nebile Hanım’dır. Yanya İdâdîsi’ni bitirdikten sonra (1903) İstanbul’a gidip Mekteb-i Mülkiyye’den mezun oldu (1908). Yanya vilâyeti maiyet memurluğuna tayin edildi ve orada kaymakamlık stajını tamamladı. Aynı zamanda idâdîde tarih ve coğrafya muallimliği de yaptı. Bir müddet İttihat ve Terakki Mektebi’nin müdürlüğünde bulunduktan sonra kaymakamlığa başladı. Filat (1910), Mecidiye (1912), Mucur (1913), Haymana (1916), Kalecik (1918) kaymakamlıklarından sonra Ankara Vilâyeti Umûr-ı Hukukiyye müdürlüğüne tayin edildi. Millî Mücadele’ye katıldı. 1921 Haziranında Dahiliye Vekâleti müfettişliğine getirildi. 1928 yılına kadar bu görevde kalan Ali Kemâlî, daha sonra sırasıyla Ordu (1929), Erzincan (1930), Doğubayazıt (1932) ve Bilecik’te (1933) valilik yaptı. 1934’te emekli olduktan sonra Deniz Yolları, Denizbank, Limanlar genel müdürlüklerinde çeşitli idarî hizmetlerde çalıştı. 1960 yılında İstanbul Robert Kolej edebiyat öğretmenliğine geçti. Bu görevdeyken 6 Şubat 1963’te vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.
Ulviye Aksüt ile evli olan Ali Kemâlî Bey’in beş çocuğundan biri Türk mûsikisinin tanınmış sâzendelerinden Sadun Aksüt’tür. Çalışkan ve titiz bir idareci olarak tanınan, Fransızca, Rumca ve Arapça bilen Aksüt, idarî görevleri yanında tarihî ve sosyal ilimlere ait pek çok eser telif ve tercüme etmiş, Vakit gazetesinde birçok makale yazmıştır. Belli başlı eserleri şunlardır:
Telif eserleri. Kanûn-ı Medenî’den Her Türk’ün Bilmesi Lâzım Gelen Şeyler
(Konya 1926); Erzincan Tarihi (İstanbul 1932); Terceme Hakkında Düşünceler ve Tatbikata Ait Bazı Numuneler (1934); Sultan Aziz’in Mısır ve Avrupa Seyahati (İstanbul 1944); Profesör Mehmed Ali Aynî-Hayatı ve Eserleri (İstanbul 1944).
Tercümeleri. İlim Üzerine Müesses Terbiye (A. Lézan’dan, Konya 1926); Muhteşem Süleyman (Fairfax Downey’den, İstanbul 1936); Tepedelenli Ali Paşa (Gabriel Reuméran’dan, İstanbul 1939); Avrupa’nın Siyasî Tarihi 1818-1819 (E. Rosiye’den, İstanbul 1943); Bir Garblı Gözüyle Müslümanlık (Laura Veccia Vaglieri’den, İstanbul 1946); Tarih Çiçekleri (P. Larousse’dan, İstanbul 1946); Rusya Tarihi (Esad Fuad Tugay’dan, İstanbul 1948); Allah’ın Kulu ve Resûlü Muhammed (Esad Fuad Tugay’dan, İstanbul 1965). Ayrıca Koçi Bey Risalesi’ni bir önsöz ilâvesi ve bazı değerlendirmelerle yeni yazıyla ilk defa neşretmiştir (İstanbul 1939). Ali Kemâlî Bey’in Yanya Tarihi, Güzelyazı Yazmak Sanatı, İkinci Cihan Harbi gibi basılmamış eserleri de vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1969, III; Gövsa, Türk Meşhurları, s. 215; Özege, Katalog, II, 684, 815; Tahir Erdoğan Şahin, Erzincan Tarihi, Erzincan 1987, II, 481-482.
Turgut Akpınar