AHFEŞ el-ASGAR
الأخفش الأصغر
Ebü’l-Hasen Alî b. Süleymân b. el-Fazl el-Ahfeş el-Asgar (ö. 316/928 [?])
Kûfe dil mektebi âlimlerinden.
849’da Bağdat’ta doğdu. Sa‘leb, Müberred, Fazl el-Yezîdî ve Ebü’l-Aynâ’dan ders aldı. 900 yılında geldiği Mısır’dan 912’de ayrılarak Halep’e gitti, daha sonra Bağdat’a geçti ve 315 (927) yılı Şâban veya Zilkade ayında, bir rivayete göre de 316 (928) yılında orada vefat etti. Ölümü hakkında şöyle bir rivayet zikredilir: Ahfeş, devrin meşhur şair ve edibi İbn Mukle’ye giderek yoksulluk içinde bulunduğunu belirtir ve kendisine yardım etmesi için vezir Ebü’l-Hasan Ali b. Îsâ ile konuşmasını rica eder. Bunun üzerine İbn Mukle vezir ile görüşerek fakihlere yapıldığı gibi Ahfeş’e de yardım edilmesini ister. Fakat vezir kalabalık bir topluluğun önünde İbn Mukle’ye hakaret ederek onu kovar. Durumu öğrenen Ahfeş âni bir kalp krizi ile ölür. Talebesi Merzübânî’nin ifadesine göre Ahfeş, gerek rivayet gerekse nahiv ilmi konusunda pek bilgili olmadığı gibi şair de değildi. Kendisine nahiv meseleleriyle ilgili bir soru sorulduğu zaman canı sıkılır, hatta ısrarla bir şey soranı yanından kovardı. İbnü’r-Rûmî’nin onun hakkındaki hicviyeleri meşhurdur. Fakat mizahtan hoşlanan Ahfeş kendisi hakkındaki bu hicivleri kaydeder ve ezberlemeye çalışırdı. Onu kızdıramadığını gören İbnü’r-Rûmî’nin sonunda Ahfeş’i hicvetmekten vazgeçtiği rivayet edilir.
Sîbeveyhi’nin ünlü el-Kitâb’ını şerheden Ahfeş’in Kitâbü’l-Envâ, Kitâbü’l-Vâhid ve’l-cem, Kitâbü’t-Tesniye ve’l-cem, Kitâbü’n-Nevâdir, Kitâbü’l-Cerâd, Kitâbü’l-Mesâiyye, Talîkat alâ Kitâbi’n-Nebât li’l-Asmaî; Dârâtü’l-Arab; Kitâbü’l-Emâlî ve el-Mühezzeb gibi eserlerinin adlarına kaynaklarda rastlanmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâǿ (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire, 1386/1967, s. 248; Yâkut, Mu‘cemü’l-üdebâǿ (nşr. Ahmed Ferîd Rifâî), Kahire 1355-57/1936-38 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), XIII, 246-257; İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire 1369-93/1950-73, II, 276-278; İbn Hallikân, Vefeyât (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1968-72, III, 301-303; Zehebî, A‘lamü’n-nübelâ, XIV, 480-482; Süyûtî, Bugyetü’l-vuât (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire 1384/1964 → Beyrut 1399/1979, II, 167-168; Keşfü’z-zunûn, II, 1382, 1427; Îzâhu’l-meknûn, II, 274; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 676; Abdurrahman Fehmi, Medresetü’l-Arab, İstanbul 1304, s. 44; Sezgin, GAS, VII, 353; VIII, 174; IX, 161; Ömer Ferrûh, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, II, 393-394; Abdülhüseyin el-Fetlî, “el-Ahfeşü’s-sagır âlimün nahviyyün lem yünsıfhü ehlü asrih”, el-Mevrid, X/3-4, Bağdad 1981, s. 33-66; Brockelmann, “Ahfeş”, İA, I, 156; a.mlf. - Ch. Pellat, “al-Akhfash”, EI² (Fr.), I, 331.
İnci Koçak