AĞRÂZÜ’s-SİYÂSE
أغراض السياسة
Burhâneddin es-Semerkandî’nin Celâleddin Kılıç Tamğaç Han’a ithaf ettiği devlet yönetimine dair Farsça eseri.
Müellifinin Agrâzü’s-siyâse fî igrâzi’r-riyâse (devlet başkanı olmanın siyasî gayeleri) olarak adlandırdığı eseri, çağdaşı ve meslektaşı Muhammed Avfî ile, onun Lübâbü’l-elbâb’ının nâşiri Muhammed b. Abdülvehhâb-ı Kazvînî İrâzü’r-riyâse fî agrâzi’s-siyâse, Kâtip Çelebi ve ondan faydalananlar Agrâzü’s-siyâse fî ilmi’r-riyâse, Zebîhullah Safâ ise Agrâzü’s-siyâse fî irâzi’r-riyâse gibi farklı adlarla zikrederler. Semerkandî, sanatkârane bir üslûpla kaleme aldığı bu eserinde Hz. Yûsuf, Hz. Süleyman ve Hz. Muhammed gibi büyük peygamberlerin, Hulefâ-yi Râşidîn ve Amr b. Âs gibi sahâbîlerin yanı sıra, eski İran Hükümdarı Cemşîd’den başlayıp hizmetinde bulunduğu ve sarayında sâhib-dîvân-ı resâil olarak görev yaptığı Celâleddin Kılıç Tamğaç Han (ö. 600/1204) zamanına kadar, çeşitli milletlere ve hânedanlara mensup adalet ve fazilet timsali yetmiş beş kadar meşhur hükümdarın örnek davranışlarını anlatmış, onların muhtelif gayelerle söyledikleri hikmetli sözlerin açıklamasını yapmıştır. Bu arada tıbbî vb. pek çok meseleye de temas etmiştir. Eserinde Eflatun ve Aristo gibi düşünürlerin siyaset felsefelerine de yer veren Semerkandî, Agrâzü’s-siyâse’nin hemen hemen bütün bölümlerini Arapça, Farsça şiir ve örneklerle süslemiş, gereken yerlerde âyet ve hadisler zikretmiştir.
Henüz neşredilmemiş olan Agrâzü’s-siyâse’nin altı yazma nüshası bilinmektedir (bk. Storey, I/2, 1087). Bunların en iyisi, Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki (Ayasofya, nr. 2844) son tarafı eksik nüshadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Burhâneddin es-Semerkandî, Agrâzü’s-siyâse, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2833, vr. 10b, str. 9, vr. 12a-13b; Ahmed Ateş, Sindbad-nâme [Semerkandî], İstanbul 1947, Mukaddime, s. 70-82; Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Makale (nşr. Muhammed Muîn), Tahran 1333 hş., s. 233; Avfî, Lübâbü’l-elbâb (nşr. E. Browne -Muhammed Kazvînî), London 1906, I, 91, 313; Emin Ahmed-i Râzî, Heft İklîm (nşr. Cevâd Fâzıl), Tahran 1341/1962, III, 343-344; Keşfü’z-zunûn, I, 130; H. Ethé, Târîh-i Edebiyyât-ı Fârsî (trc. Rızâzâde Şafak), Tahran 1337 hş., s. 130; Storey, Persian Literature, London 1972, I/2, 1086-1087; Zebîhullah Safâ, Târîh-i Edebiyyât der Îrân, Tahran 1347, II, 999-1000; A. Münzevî, Fihrist, Tahran 1349 hş., II/2, s. 1541.
M. Nazif Şahinoğlu