ADEVÎ, Muhammed Haseneyn
محمد حسنين العدوي
Şeyh Muhammed Haseneyn Mahlûf el-Adevî (ö. 1936)
Mâlikî fakihi, âlim ve Ezher’in yöneticilerinden.
Mısır’da Asyût vilâyetine bağlı Benî Adî’de doğdu (18 Mart 1861). Bir ulemâ ailesine mensuptur. İslâmî ilimlere dair temel bilgileri öğrendikten sonra Ezher’e girdi. On iki yıl süren tahsil hayatı sırasında zekâsıyla dikkati çekti. “Üstün başarı” derecesiyle âlimiyye* pâyesi aldı. Bir süre Ezher’de hocalık yaptı. Çeşitli ilimlerdeki şöhreti yanında disiplinli çalışmasıyla da tanındı ve bazı önemli görevlerde bulundu. Bu sırada Ezher’de birtakım yenilikler yaptı. Kurduğu yeni ve modern kütüphanenin ilk müdürü oldu. Bir süre sonra Ezher ile dinî enstitülere başmüfettiş tayin edildi; ayrıca Ezher İdare Meclisi üyeliğine getirildi. Daha sonra Tanta Ahmedî Camii şeyhi olan Adevî, Ezher ve dinî enstitüler müdürlüğü yaptı. Ezher’deki birçok faaliyeti yanında, Kefrüşşeyh
vilâyetindeki Desuk Enstitüsü, Dimyat Enstitüsü ve Tanta’daki Ahmedî Enstitüsü gibi Ezher’e bağlı dinî enstitüleri ıslah etti. Bu enstitülere giriş şartlarıyla eğitim ve öğretim programlarını düzenledi yeni binalar yaptırdı. Dört fıkıh mezhebini temsilen otuz kişiden oluşan Ezher Büyük Âlimler Cemaati (Cemâatü kibâri’l-ulemâ) ve Ezher Yüksek Meclisi üyeliğine seçildi. Daha sonra Ezher meşihatlığına vekil tayin edildi. Osmanlı Devleti tarafından kendisine üçüncü dereceden Mecîdî nişanı ile ikinci dereceden Osmânî nişanı verildi; ayrıca Mısır’da birinci dereceden “ilmî taltif kisvesi” aldı. 1915’te, Ezher’le ilgili bazı konularda, Mısır’ın başında bulunan Hüseyin Kâmil ile aralarında anlaşmazlık çıkınca idarî görevlerinden alındı. Bunun üzerine kendisini tamamen öğretime ve kitap yazmaya verdi. Aynı zamanda, Halvetiyye’nin Şerkaviyye kolunun faal bir mensubu ve tarikatın kurucusu Ahmed b. Şerkavî el-Halîfî’nin önde gelen talebeleri arasında bulunuyordu. Nisan 1936’da vefat etti; Kahire’de Abbâsiyye semtindeki Karâfetülhafîr Mezarlığı’na defnedildi.
Başta fıkıh ve tasavvuf olmak üzere naklî ve aklî ilimlerle ilgili kaleme aldığı eserlerin büyük bir kısmı yayımlanmıştır. Eserlerinden bazıları şunlardır: Bülûgu’s-sûl fî medhali ilmi’l-usûl; el-Kavlü’l-câmi fi’l-keşf an mukaddimeti Cemi’l-cevâmi; el-Kavlü’l-mübîn fî hukmi’l-muâmele beyne’l-ecânib ve’l-müslimîn; el-Fusûlü’l-vâfiyât fî ahkâmi’l-muâmelât; Fetâvâ şeriyye; el-Mevârîs fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye; Şerhu’l-Mevridi’r-Rahmânî fi’t-tevhîd ve’t-tasavvuf; Hükmü’t-tevessül bi’l-enbiyâ ve’l-evliyâ; İthâfü’l-verrâd bi-eşiggati’l-evrâd li’s-sâdeti’l-Halvetiyye; el-İfâdâtü’l-kudsiyye fî beyâni badi’l-ıstılâhâti’l-hikemiyye; et Tasavvurâtü’l-evveliyye fi’l-metâlibi’l-hikemiyye; Talîka alâ Risâleti’l-Âmilî fî ilmeyi’l-cebr ve’l-hisâb; el-Hâşiyetü’l-kübrâ ale’l-Makulâti’l-hikemiyye fi’l-felsefe; Unvânü’l-beyân fî ulûmi’t-tibyân; el-Medhalü’l-münîr fî mukaddimeti ilmi’t-tefsîr; et-Talîk alâ Nuhbeti’l-fiker.
BİBLİYOGRAFYA:
Ali Paşa Mübârek, el-Hıtatü’t-Tevfîkiyye, Bulak 1306, IX, 179; Serkîs, MuǾcem, II, 1648-1649; Brockelmann, GAL Suppl., II, 446; Zeki Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-şarkıyye, Kahire 1945, II, 160; Ziriklî, el-AǾlâm, Kahire 1373-78/1954- 59, VI, 326; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), IX, 231; Fihrisü’l-Mektebeti’l-Ezheriyye, IV, 152; VI, 143; Muhammed Suâd Celâl, “el-İmâmü’l-hucce eş-Şeyh Muhammed Haseneyn Mahlûf el-ǾAdevî”, Mecelletü’l-Ezher, LV/9, Kahire 1983, s. 1510-1519; F. De Jong, “al-ǾAdawi”, EI² Suppl. (İng.), I, 40-41.
Mâcide Mahlûf