ABDÜRREŞÎD-i DEYLEMÎ
عبد الرشيد ديلمي
(ö. 1081/1670)
Hint-Türk imparatorları Şah Cihan ve Evrengzîb’in himayelerinde Hindistan’da yaşayan İranlı hattat ve şair.
Kazvin’de doğdu. Hasenî seyyidlerden bir aileye mensuptur. Yazıyı, dayısı meşhur nesta‘lik hattatı İmâd’dan öğrendi. Bundan dolayı gençliği İsfahan’da geçti. Dayısının öldürülmesi üzerine ailesinin bir kısmı Anadolu’ya, bir kısmı Hindistan’a göç etti. Abdürreşîd-i Deylemî de Hindistan’a kaçarak Şah Cihan’a sığındı. Önce sarayda hususi kâtipliğe getirildi. Daha sonra saray kütüphanesinde hâfız-ı kütüb olarak çalıştı ve hükümdarın özel hattatlığını yaptı. Şah Cihan’ın oğlu Dârâ Şükûh’a ve Evrengzîb’in kızı Zîbünnisâ’ya hat dersleri verdi. Şah Cihan’ın sarayında yirmi üç yıl hizmet etti (1623-1646). Abdürreşîd Agra’da öldü. Talebesi Zîbünnisâ onun için bir mersiye yazarak ölümüne tarih düşürmüştür.
İran’da Abdürreşîd ve Reşîdâ, Hindistan’da ise Âga Reşîd ve Âga unvanlarıyla tanınmış, şöhreti İran’dan çok Hindistan’da yayılmıştır. Dayısı İmâd’ın üslûbunu benimsemiştir. Gulâm Muhammed, tezkiresinde Hindistan’da onun tavrının benimsendiğini ve on beş talebesi olduğunu yazmaktadır. Bunlar arasında, Şah Cihan’ın oğlu ve Evrengzîb’in kızı dışında Hindistan’da tanınmış olanları Muhammed Eşref Hâce-serâ, Saîdâ-yı Eşref, Abdurrahmân-ı Fermannüvîs ve Mîr Hâce’dir.
Sipihr, tezkiresinde diğer yazı çeşitlerini de yazdığını söyler; ancak bu hususta geniş bir araştırma yapan Mehdî Beyânî, onun nesta‘likten başka yazısına rastlanmadığını bildirir. İmzalarını Abdürreşîd, Abdürreşîd-i Deylemî, Reşîdâ, Abdürreşîd eş-Şerîf el-Hasenî şeklinde atmıştır. İstinsah ettiği kitapların en güzelleri, Hâce Abdullah-ı Ensârî’nin Makalât’ı (Tahran, Kitaphâne-i Saltanatî) ile Mevlânâ’nın Mesnevî’sidir (Tahran, Âga-yı Doktor Mehdevî Kütüphanesi). Tahran, Delhi, Leningrad, Kâbil ve Oxford kütüphanelerinden başka İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi ile Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde de yazıları vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Habîb, Hatt u Hattâtân, İstanbul 1305, s. 196; Mehdî Beyânî, Ahvâl ü Âsâr-ı Hoşnüvîsân, Tahran 1363 hş., II, 393; Habîbullah Fezâilî, Atlas-ı Hat,, İsfahan 1391, s. 533; P. P. Soucek, “Abd-al-Raşid Daylamiı”, EIr., I, 150.
Ali Alparslan