ABDÜLLATİF KARAMÂNÎ
Türk ahlâkçısı.
Fakih Karamânî, Kara Abdüllatif ve Siyahser lakaplarıyla da bilinmektedir. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Aile ahlâkına dair esasları anlatan meşhur Türkçe eseri Âdâbü’l-menâzil’in ketebe kayıtlarına dayanarak (Süleymaniye Ktp., Hüseyin Paşa, nr. 290 nüshasının ketebesi 985 [1577] tarihlidir), onun XVI. yüzyılda yaşamış olduğunu söylemek mümkündür. Kendisine hayırlı bir eş ve sâlih evlât nasip etmesi için Allah’a yaptığı duanın kabul edilmiş olduğunu Âdâbü’l-menâzil’in mukaddimesinde belirten müellif, ulemâ ailesine mensup eşinin zaman zaman evine gelen misafir hanımları gücü nisbetinde irşada çalıştığını, ancak onun özellikle kadınlara hitap eden ve hayatın her safhasında kendileri için gerekli bilgileri ihtiva eden müstakil bir eserin bulunmayışından şikâyet ettiğini kaydeder. Abdüllatif bu yakınmayı haklı bulduğunu ve bu konudaki boşluğu doldurmak amacıyla pek çok kaynaktan faydalanarak Âdâbü’l-menâzil’i kaleme aldığını söyler. Bu eserde seçkin bir ev kadınının vasıfları, eşler arasındaki karşılıklı hak ve vazifeler, aile fertlerinin rahatlıkla barınabilmeleri, ayrıca ailede ahlâk ve edep kurallarının yaşatılabilmesi için bir evde bulunması gerekli maddî şartlar ile ebeveyn-evlât münasebetleri ve hocalara saygı gibi pedagojik konular işlenmektedir. Eserin bulunabilen yazma nüshaları, İstanbul Üniversitesi (TY, nr. 199, 2717, 7161, 7181, 7201), Süleymaniye (Hacı Mahmud Efendi, nr. 1564; Pertevniyal, nr. 449) ve Nuruosmaniye (nr. 2269) kütüphanelerindedir.
Abdüllatif’in kaynaklarda adı geçen ve bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Esad Efendi, nr. 1722) bulunan diğer bir eseri de Mi‘râcü’l-müştâkın ve minhâcü’l-müttakın adını taşır. Müellif bu eserinde, seyrü sülûk esnasında aşılması gereken mânevî menzil ve makamları, klasik tasavvuf kaynaklarında yer alan usûl-i aşere* tasnifi içinde incelemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’z-zunûn, II, 1738; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 618; Osmanlı Müellifleri,I, 130; M. Ali Aynî, Türk Ahlâkçıları, İstanbul 1939, s. 175-204; A. Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY Belleten, Ankara 1964, s. 101.
Hüsameddin Erdem