ABDÜLLATÎF-i BİHİTÂÎ
عبد اللطيف بهطائي
(ö. 1165/1752)
Pakistan (Sind) tasavvufî halk edebiyatının önde gelen temsilcilerinden, mutasavvıf-şair.
1101’de (1689), Sühreverdî şeyhlerinin yetiştiği Haydarâbâd’ın Hala bölgesindeki Halevi köyünde doğdu. Babasının adı Şah Abdülkerîm’dir. Gençlik yıllarını yogi topluluklarıyla ülkeyi dolaşarak geçirdi. Daha sonra memleketine yakın bir yerde bulunan Bihit’e yerleşti ve burada vefat etti. Sind Emîri Gulâm Şah onun için muhteşem bir türbe yaptırdı.
Abdüllatîf-i Bihitâî’nin tasavvufî ve edebî şahsiyeti, Şah jo Risalo (şahın risâlesi) adı altında toplanan ve Alman müsteşriki Ernest Trumpp tarafından yayımlanan (Leipzig 1867) şiirlerinden öğrenilmektedir. Risâle, her biri “sur” adı verilen otuz lirik şiirden meydana gelir. Mevlânâ Celâleddin’in tesirinde kaldığını bizzat ifade eden Şah Abdüllatîf’in şiirlerinde mahallî inançlarla tasavvufî görüşler birbirine karışıp kaynaşmıştır. “Sur”ları mûsiki makamlarına göre adlandırmış, eski makamlara ek olarak yeni makamlar bulmuştur. Türbesinin çevresinde yaşayan dervişlerin bu mûsikiyi perşembe geceleri icra ettikleri nakledilmektedir. Abdüllatîf-i Bihitâî hakkında çeşitli araştırmalar yapılmıştır (bk. bibliyografya).
BİBLİYOGRAFYA:
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-havâtır, VI, 161-162; H. T. Sorley, Shah Abdul Latif of Bhit: His Poetry, Life and Times, Oxford 1940; a.mlf., “Bhitāǿi”, EI² (İng.), I, 1194-1195; a.mlf., “Bihtâî”, UDMİ, V, 329; I. I. Qazi, Shah, Abdul-Latif-an Introduction on his Art, Karachi 1961; T. Hotchand, Shah Abdul-Latif-an Introduction to his Seven Singing Stories, Haydarâbâd 1962; M. Jotwani, Shah Abdul Latif, his Life and Work, New Delhi 1975; A. Schimmel, Pain and Grace. A Study of Two Mystical Writers of Eighteenth-Century Muslim India, Leiden 1976, s. 151-262; a.mlf., Islam in the Indian Subcontinent, Leiden 1980, s. 140, 143, 146; a.mlf., Tasavvufun Boyutları (trc. Ender Gürol), İstanbul 1981, s. 331; M. Mujeeb, The Indian Muslims, New Delhi 1985, s. 323-324; Abdul Karim Leghari, “Qualites of Human Character Underlined in Shah Abdul Latif’s poetry”, Sind University Research Journal, VII, Hyderabad 1969, s. 27-68; N. A. Baloch, “Maulana Jalaluddin Rumi and Shah Abdul Latif, the saint poet of Sind (Pakistan)”, a.e., XI-XII, Hyderabad 1972-73, s. 62-79; S. Qudratullah Fatimi, “New Light on the Mystic Thought of Shah Abdul Latif Bhitai”, Sindhological Studies, Karachi 1980, s. 49-77; K. Raisinghani, “Shah Abdul Latif Bhitai”, Sind Quarterly, XV/2, Karachi 1987, s. 44-46; M. Baqır, “Abd-al-Latif Bhetai Shah”, EIr., I, 125-126.
Süleyman Uludağ